"Pamięć kości. Pośród umarłych w Ruandzie, Bośni, Chorwacji i Kosowie", Clea Koff

wydana przez Przedsiębiorstwo Wydawnicze Rzeczpospolita SA

"Pamięć kości" nie jest miłą lekturą na plażę. To książka bardzo poważna, dosyć przykra, ale i, w moim mniemaniu, ważna i warta przeczytania. Na pewno zainteresuje osoby, którym bliska jest tematyka ochrony praw człowieka i działalności ONZ, pasjonatów antropologii, a pewnie również wielbicieli serialu "Kryminalne zagadki Nowego Jorku".

Clea Koff, pomimo swojego młodego wieku, imponuje pasją i wytrwałością w pracy. W 1996 roku weszła w skład zespołu badającego dowody popełnienia zbrodni ludobójstwa w Ruandzie, jako antropolog starając się zidentyfikować znalezione w masowych grobach zwłoki. Grupa, która zajmowała się tą pracą, po kilkanaście godzin dziennie spędzała na wydobywaniu, badaniu i rekonstrukcji ciał i szkieletów ofiar, nie dysponując całym niezbędnym sprzętem, ale nadrabiając zapałem i chęcią dotarcia do prawdy. Dzięki ich staraniom część rodzin odnalazła szczątki swoich bliskich, a Międzynarodowy Trybunał Karny ONZ był w stanie wytoczyć procesy winnym. 

Po misji w Ruandzie Clea Koff pojechała Bośni, zaraz potem do Chorwacji i Kosowa. W każdym z tych miejsc jej zadanie było takie samo: współpracować z innymi antropologami, patologami i technikami w celu identyfikacji zwłok, ustalenia przyczyny śmierci i, tym samym, pomocy w postawieniu winnych przed Trybunałem - oraz uświadomieniu opinii publicznej ogromu tragedii, jaka rozegrała się na terenach walk. 

Autorka nie jest pisarką, to się czuje - ale na pewno jest wrażliwym, mądrym człowiekiem, potrafiącym opowiedzieć o swojej pracy. Jej relacja, opatrzona zdjęciami i mapami, stanowi dowód na to, że na świecie są ludzie, którym dochodzenie prawdy nie jest obojętne - i którzy są gotowi wykonywać niewdzięczne, trudne zadanie, czasami kosztem własnego zdrowia, po to, żeby czyny zbrodniarzy wyszły na jaw. 

"Pamięć kości" opowiada o czynnościach, które  Clea wykonywała jako antropolog, o badaniu szkieletów, ekshumacji szczątków i warunkach życia w trakcie misji - a wśród tych technicznych szczegółów również o emocjach towarzyszących wykopywaniu zwłok dzieci, o kulkach do gry, znalezionych w kieszeni jednego z zamordowanych chłopców, o rodzinach, identyfikujących zmarłych. Książce daleko do suchego, naukowego raportu - i bardzo dobrze, bo mocniej działa na wyobraźnię. Autorka odwołuje się do wrażliwości czytelników, chcąc przekonać ich o tym, jak ważna jest wykonywana przez nią i jej kolegów praca. Jeśli ktoś miał wątpliwości, czy badania przypadków ludobójstwa faktycznie mogą dawać jakieś wymierne rezultaty, po lekturze "Pamięci kości" prawdopodobnie będzie potrafił odpowiedzieć na to pytanie bez zastanowienia.